ʻO Paricutín, ka lua pele ʻōpio loa o ka honua

Pin
Send
Share
Send

I ka makahiki 1943 ua kanu ʻia ke kaona ʻo San Juan e ka pele Paricutín, ka lua pele ʻoi loa i ka honua. Kamaʻāina ʻoe iā ia?

I koʻu wā kamaliʻi ua lohe wau i nā moʻolelo e pili ana i ka hānau ʻana o kahi lua pele ma waenakonu o kahi māla kulina; mai ka pele i luku i ke kaona o San Juan (ʻo San Juan Quemado i kēia manawa), a mai ka lehu i hōʻea i ke kūlanakauhale ʻo Mexico. ʻO kēia kaʻu i hoihoi ai iā ia ʻO Paricutin, a ʻoiai i kēlā mau makahiki ʻaʻohe oʻu manawa kūpono e launa pū ai me ia, ʻaʻole ia i haʻalele i koʻu noʻonoʻo e hele mau.

I nā makahiki he nui ma hope mai, no nā kumu hana, ua loaʻa iaʻu ka manawa kūpono e lawe i ʻelua mau pūʻali mākaʻikaʻi ʻAmelika e makemake e hele ma waena o ka lua pele a, inā ʻae ʻia nā kūlana, piʻi i luna.

ʻO ka manawa mua aʻu i hele ai, ua paʻakikī ia no mākou e hele i ke kauhale kahi e kipa ʻia ai ʻo Paricutín: Angahuan. ʻAʻole i pāleo nā alanui a ʻaʻole kamaʻilio iki ke kaona i kekahi Paniolo (ʻoiai nā kamaʻāina e ʻōlelo hou nei i Purépecha, kā lākou ʻōlelo ʻōiwi, ma mua o nā ʻōlelo ʻē aʻe.

I hoʻokahi manawa ma Angahuan ua hoʻolimalima mākou i nā lawelawe o kahi alakaʻi kūloko a me kekahi mau lio ʻelua, a hoʻomaka mākou i ka huakaʻi. Ua hala ma kahi o hoʻokahi hola a hiki i kahi o hea ʻo ia ke kulanakauhale o San Juan, kahi i kanu ʻia e ka pele ma 1943. Aia ia ma kahi kokoke i ka lihi o ka pā pele a ʻo ka mea wale nō i ʻike ʻia o kēia wahi ʻo ia ka mua o ka halepule me kahi hale kiaʻi i paʻa mau, kahi o ka hale kiaʻi ʻelua, mai ka mua, akā ua hāneʻe, a ʻo ke kua o ia, kahi i loaʻa ai ka atrium, a ua mālama pū ʻia.

Ua haʻi mai ke alakaʻi kūloko iā mākou i kekahi mau moʻolelo o ka pele, ka hale pule a me nā poʻe a pau i make i loko. Ua pīhoihoi loa kekahi o ko ʻAmelika i ka ʻike ʻana i ka lua pele, ka māla pele a me ka hiwahiwa o nā koena o kēia halepule e waiho nei.

Ma hope mai, haʻi mai ke alakaʻi iā mākou e pili ana i kahi a ka pele i manaʻo ʻia e kahe mau ana; Ua noi ʻo ia iā mākou inā makemake mākou e kipa iā ia a ua ʻōlelo koke mākou ʻae. Ua alakaʻi ʻo ia iā mākou ma nā ala liʻiliʻi ma waena o ka ululāʻau a laila ma waena o ka scree a hiki mākou i kahi. He mea kupaianaha ka mea i ʻike ʻia: ma waena o kekahi mau māwae i loko o nā pōhaku, ua puka mai kahi wela ikaika loa a maloʻo hoʻi, i kahi kūlana i hiki ʻole iā mākou ke kū kokoke iā lākou no ka mea ua manaʻo mākou e ʻā ana mākou, a ʻoiai ʻaʻole i ʻike ʻia ka pele, ʻaʻohe mea kānalua ma lalo o ka ʻāina, hoʻomau ka holo ʻana. Hoʻomau mākou e holoholo ma waena o ka scree a hiki i ke alakaʻi i alakaʻi ai iā mākou i ke kumu o ka cone lua pele, i ka ʻaoʻao ʻākau i ʻike ʻia mai Angahuan, a i loko o kekahi mau hola aia mākou i luna.

ʻO ka lua o ka manawa aʻu i piʻi ai i Paricutín, e lawe pū ana wau me aʻu i kahi hui o ʻAmelika, me kahi wahine he 70 kona mau makahiki.

Ua hoʻolimalima hou mākou i kahi alakaʻi kūloko, kahi aʻu i koi ai e pono wau e ʻike i kahi ala maʻalahi e piʻi i ka lua pele ma muli o ka makahiki o ka wahine. Ua kalaiwa mākou ma kahi o ʻelua mau hola ma nā ala lepo i uhi ʻia me ka lehu pele, a ua paʻa mākou i kekahi mau manawa no ka loaʻa ʻole o kā mākou kaʻa ʻehā mau huila. I ka hopena, ua hōʻea mākou mai ka ʻaoʻao hope (ʻike ʻia mai Angahuan), kokoke loa i ka puʻupuʻu lua pele. Ua hele mākou i ka pele pele petrified no hoʻokahi hola a hoʻomaka mākou e piʻi i kahi ala i māka maikaʻi ʻia. Ma lalo o hoʻokahi hola a hiki mākou i ka lua pele. ʻOi aku ka ikaika o ka wahine 70 makahiki ma mua o kā mākou i manaʻo ai ʻaʻohe ona pilikia, ʻaʻole hoʻi i ka piʻi ʻana a hoʻi ʻole i kahi a mākou i haʻalele ai i ke kaʻa.

I nā makahiki he nui ma hope, i ke kamaʻilio ʻana me ka poʻe o Unknown Mexico e pili ana i ke kākau ʻana i kahi ʻatikala e pili ana i ka piʻi ʻana i Paricutín, ua maopopo iaʻu ʻaʻole mākaukau kaʻu mau kiʻi kahiko o ia wahi e paʻi ʻia; No laila, ua kāhea wau i koʻu hoa hele malihini, ʻo Enrique Salazar, a paipai i ka piʻi i ka lua pele ʻo Paricutín. Ua makemake mau ʻo ia e hoʻouka iā ia, ua pīhoihoi hoʻi i ka moʻo o nā moʻolelo āna i lohe ai e pili ana iā ia, no laila ua haʻalele mākou i Michoacán.

Ua pūʻiwa au i ke ʻano o nā loli i hana ʻia ma ia wahi.

I waena o nā mea ʻē aʻe, ke alanui 21 km i Angahuan i kēia manawa ke pāka ʻia, no laila ua maʻalahi loa ke kiʻi ʻana i laila. Ke hoʻomau nei nā kamaʻāina o ka wahi e hāʻawi i kā lākou lawelawe ma ke ʻano he alakaʻi a ʻoiai makemake mākou e hiki ke hāʻawi i kekahi i ka hana, ua pōkole loa mākou i nā kumuwaiwai hoʻokele waiwai. I kēia manawa aia kahi hōkele maikaʻi ma ka hopena o ke kaona o Angahuan, me nā keʻena a me kahi hale ʻaina, i loaʻa ka ʻike e pili ana i ka pele o Paricutín (nā kiʻi he nui, a me nā mea ʻē aʻe). Ma kekahi o nā paia o kēia wahi aia kahi mural waihoʻoluʻu a nani e hōʻike ana i ka hānau ʻana o ka lua pele.

Hoʻomaka mākou i ka hele wāwae a hōʻea koke mākou i nā wahi o ka hale pule. Ua hoʻoholo mākou e hoʻomau a hoʻāʻo e kiʻi i ka lua pele e moe i ka pō ma ke kaʻe. He ʻelua wale nō litita o kā mākou wai, kahi waiū liʻiliʻi a me nā pūpū berena ʻelua. I koʻu pūʻiwa, ua ʻike wau ʻaʻohe ʻeke moe a Enrique, akā ua ʻōlelo ʻo ia ʻaʻole pilikia nui kēia.

Ua hoʻoholo mākou e hele i kahi ala a mākou i kapa aku ai ma hope ʻo "Via de los Tarados", ʻo ia hoʻi ka hele ʻole ʻana ma ke ala, akā e hele ana i ka scree, aia ma kahi o 10 km ka lōʻihi, i ke kumu o ka cone a laila e hoʻāʻo nei e piʻi pololei iā ia. Ua hele mākou i ka nahele ma waena o ka hale pule a me ka cone wale nō a hoʻomaka mākou e hele wāwae ma luna o ke kai o nā pōhaku ʻoi a hemo. I kekahi manawa pono mākou e piʻi, aneane piʻi, kekahi mau poloka nui o ka pōhaku a me ke ala like e pono ai mākou e hoʻohaʻahaʻa iā lākou mai kēlā ʻaoʻao. Ua hana mākou ia me ke akahele e hōʻalo i nā hōʻeha, no ka mea ke waiho nei i aneʻi me kahi kapuaʻi wīwī a i ʻole kekahi ulia ʻē aʻe, ʻoiai heʻuʻuku, inā ʻeha loa a paʻakikī hoʻi. Ua hina mākou i kekahi mau manawa; ʻo kekahi nā ʻāpana a mākou i hehi ai a neʻe a hāʻule kekahi o lākou i koʻu wāwae a ʻokiʻoki i koʻu ʻālina.

Ua hōʻea mākou i nā emanations mua o ka mahu, he nui a ʻaʻohe ʻaʻala ʻole, a i kekahi ʻano, ʻoluʻolu ke ʻike i ka mehana. Mai kahi mamao hiki iā mākou ke ʻike i kekahi mau wahi kahi i uhi ʻia ai nā pōhaku, he ʻeleʻele maʻamau, me kahi papa keʻokeʻo. Mai kahi mamao aku ua like lākou i ka paʻakai, akā i ka hiki ʻana i ka ʻāpana mua o kēia, pūʻiwa mākou i ka uhi ʻana iā lākou kahi ʻano o ka sulfur. Ua puka pū kekahi mehana ikaika loa ma waena o nā māwae a wela loa nā pōhaku.

ʻO ka hope loa, ma hope o ʻekolu a me ka hapalua hola o ka hakakā ʻana me nā pōhaku, ua hōʻea mākou i ke kumu o ka cone. Ua napoo ka lā, no laila ua hoʻoholo mākou e kiʻi i kā mākou ala. Ua piʻi pololei mākou i ka ʻāpana mua o ka cone, he maʻalahi loa ia no ka mea ʻo ka ʻāina, ʻoiai ʻoi loa ka pali, paʻa loa. Hiki mākou i kahi e hui ai ka caldera lua a me ka cone nui a ʻike mākou i kahi ala maikaʻi e hiki aku ai i ka lihi o ka lua pele. Hoʻopuka ka paila lua i nā mahu a me kahi nui o ka wela maloʻo. Ma luna o kēia ka cone nui i piha i nā mea kanu liʻiliʻi e hāʻawi i kahi hiʻohiʻona nani loa. Maʻaneʻi ke ala zigzags ʻekolu manawa i ka lua pele a kūpikipiki loa a piha i nā pōhaku a me ke one kūmau, ʻaʻole paʻakikī. Ua hōʻea mākou i ka lua pele i ka pō; leʻaleʻa mākou i nā wahi, inu i kahi wai a hoʻomākaukau e hiamoe.

Ua hoʻokomo ʻo Enrique i nā lole āpau āna i lawe mai ai a ʻoluʻolu loa wau i loko o ka ʻeke hiamoe. Ua ala mākou i nā leo he nui i ka pō ma muli o ka make wai - ua luhi mākou i kā mākou lako wai - a me ka makani ikaika e pā i kekahi manawa. Kū mākou i mua o ka puka ʻana o ka lā a nanea i ka puka ʻana o ka lā nani. He nui nā māhu mahu o ka lua pele a wela ka honua, no laila paha ʻaʻole i anuanu loa ʻo Enrique.

Ua hoʻoholo mākou e kaʻapuni i ka lua pele, no laila ua hele mākou i ka akau (ke ʻike nei i ka lua pele mai mua mai Angahuan), a ma kahi o 10 mau minuke ua hōʻea mākou i ke keʻa e hōʻailona ana i ka piko kiʻekiʻe loa i loaʻa ke kiʻekiʻe o 2 810 m asl. Inā mākou i lawe mai i ka meaʻai, hiki iā mākou ke kuke ma luna ona, no ka mea, ua wela loa.

Hoʻomau mākou i kā mākou huakaʻi a puni ka lua pele a hiki i ka ʻaoʻao haʻahaʻa o ia. Eia kekahi ke keʻa liʻiliʻi, a me kahi papa e hoʻomanaʻo ai i ke kūlanakauhale nalowale o San Juan Quemado.

ʻO ka hapalua hola ma hope ua hōʻea mākou i ko mākou kahua hoʻomoana, ʻohiʻohi i kā mākou mea a hoʻomaka i kā mākou iho. Hahai mākou i nā zigzags i ka cone lua a ma aneʻi, laki no mākou, ʻike mākou i kahi ala i māka ʻia i ke kumu o ka cone. Mai laila hele kēia ala i ka scree a lilo i mea paʻakikī e ukali. I mau manawa he pono mākou e ʻimi iā ia i nā ʻaoʻao a hoʻi iki e hoʻoneʻe iā ia no ka mea ʻaʻole mākou i pīhoihoi e pili ana i ka manaʻo o ka hele ʻana i ka scree e like me ka naʻaupō. Ma hope o ʻehā mau hola, ua hōʻea mākou i ke kaona ʻo Angahuan. Kau mākou i ke kaʻa a hoʻi i Mexico City.

ʻO Paricutín kekahi o nā piʻi piʻi nani loa a mākou ma Mekiko. Minamina ka poʻe i kipa aku iā ia ua hoʻolei i nā ʻōpala maikaʻi loa. I ka ʻoiaʻiʻo, ʻaʻole ʻo ia i ʻike i kahi wahi maʻemaʻe loa; kūʻai aku nā kamaʻāina i ka ʻuala a me nā mea inu momona ma kahakai o ka scree, kokoke loa i ka hale pule i luku ʻia, a hoʻolei ka poʻe i mau ʻeke pepa, ʻōmole a pēlā aku ma nā wahi āpau. Minamina mākou i ka mālama ʻole ʻana i kā mākou mau wahi kūlohelohe i kahi ala kūpono. ʻO ke kipa ʻana i ka lua pele ʻo Paricutín kahi ʻike nui ia, no ka nani a no ka mea a ia i hōʻike ai no ke kālaihonua o ko mākou ʻāina. ʻO ka Paricutín, ma muli o kona hānau hou ʻana, ʻo ia hoʻi, mai ka ʻole a i like me kā mākou e ʻike nei i kēia manawa, ua manaʻo ʻia kekahi o nā mea kupaianaha kūlohelohe o ka honua. Āhea mākou e hōʻole ai i ka luku ʻana i kā mākou waiwai?

Inā ʻoe e hele i PARICUTÍN

E lawe i ke ala nui helu 14 mai Morelia a i Uruapan (110 km). Aia ma laila, hele ma ke alaloa 37 a hiki i Paracho a ma mua iki o ka hōʻea ʻana i Capácuaro (18 km) a huli pololei i Angahuan (19 km).

Ma Angahuan ʻoe e ʻike ai i nā lawelawe āpau a hiki iā ʻoe ke hoʻopili i nā alakaʻi e lawe iā ʻoe i ka lua pele.

Pin
Send
Share
Send

Video: #SamoaLanguageWeek - Oi LaU Pele Ea cover by Tree u0026 Friends (Mei 2024).