490 mau makahiki ma hope o ka Naʻi Aupuni, e ʻike i ka hihiʻo o ka Tenochtitlan nui a kekahi o kāna mau kānaka noiʻi kaulana loa, Prof. Hāʻawi mākou iā ia iā ʻoe i kahi nīnauele kūikawā mai kā mākou waihona!
ʻO ke kanalua ʻole kekahi o nā mea hoihoi loa o ka mua o ka Hispanic honua ʻo ia ka hui i hōʻea i nā kūlanakauhale i koʻikoʻi e like me Mexico-Tenochtitlan. ʻO Eduardo Matos Moctezuma, he kanaka kālaiʻike hanohano a he loea i ʻike ʻia i ke kula, hāʻawi iā mākou i kahi ʻike hoihoi i ka wā ʻōiwi o ke kūlanakauhale ʻo Mexico.
Mekiko ʻike ʻole ʻia. He aha ka mea nui iā ʻoe inā ʻoe e kuhikuhi i ke kumu ʻōiwi o ke kūlanakauhale ʻo Mexico?
ʻO Eduardo Matos. ʻO ka mea mua e noʻonoʻo ai ʻo ia ke ola, i ke ākea e noho nei ke kūlanakauhale i kēia lā, o kahi helu maikaʻi o nā kūlanakauhale ma mua o ka Hispanic e kūlike i nā wā ʻokoʻa. Aia ka pyramid pōʻai o Cuicuilco ma laila, kahi o ke kūlanakauhale i loaʻa kahi ʻano ʻokoʻa o ka hoʻonohonoho. Ma hope i ka manawa o ka naʻi aupuni, pono e haʻi ʻia ʻo Tacuba, Ixtapalapa, Xochimilco, Tlatelolco a me Tenochtitlan, a me nā mea ʻē aʻe ʻē aʻe.
M.D. Pehea e pili ana i nā ʻano o ke aupuni i hana, no ke kūlanakauhale kahiko a no ka emepela hoʻi?
E.M. ʻOiai heterogeneous loa nā ʻano o ke aupuni i kēlā manawa, ʻike mākou ma Tenochtitlan he kauoha kiʻekiʻe loa, ʻo ka tlatoani, ka mea i alakaʻi i ke aupuni o ke kūlanakauhale a ma ka manawa like ke poʻo o ke aupuni. ʻO ka leo Nahuatl tlatoa ʻo ia ka mea e ʻōlelo, ka mea nona ka mana o ka ʻōlelo, ka mea iā ia ke kauoha.
M.D. Hiki paha iā mākou ke kuhi ua hana mau ʻo tlatoani e lawelawe i ke kūlanakauhale, nā kamaʻāina, a me ka mālama ʻana i nā pilikia a pau e pili ana iā ia?
E.M. He ʻōlelo aʻoaʻo kā ka tlatoani, akā nona mau ka huaʻōlelo hope. He mea hoihoi, no ka laʻana, ke nānā aku ʻo ka tlatoani ka mea nāna e kauoha i ka wai i ke kūlanakauhale.
Ma hope o kāna mau kauoha, i kēlā me kēia calpulli hoʻonohonoho lākou e hana pū i nā hana lehulehu; nā kāne i alakaʻi ʻia e nā luna hana hou i nā alanui a i ʻole hoʻokō ʻia nā hana e like me ka wai wai. Ua like ka mea like me ke kaua: no ka hoʻonui kaua ʻana o ka pūʻali koa Mekiko i nā koa lehulehu i koi ʻia. I nā kula, ka tenangecac a i ʻole ka tepozcalli, ua loaʻa nā kāne i ke aʻo a hoʻomaʻamaʻa ʻia ma ke ʻano he koa, a ʻo ia ka mea e hiki ai i ka calpulli ke hāʻawi i nā kāne i ka ʻoihana hoʻonui i ke aupuni.
Ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe, ua lawe ʻia ka hoʻokupu i hoʻokau ʻia ma luna o ka poʻe lanakila, i Tenochtitlan. Ua hoʻokaʻawale ka tlatoani i kahi ʻāpana o kēia hoʻokupu i ka heluna lehulehu inā he kai hālana a i ʻole nā wī.
M.D. E manaʻo ʻia paha ʻo ka hana o ka lawelawe ʻana i ke kūlanakauhale a me ka emepela e koi ai i nā ʻano hana aupuni e like me nā hana ma kekahi mau kaiāulu ʻōiwi a hiki i kēia lā?
E.M. Aia kekahi poʻe i mālama i ka hoʻokele, a aia nō hoʻi ke poʻo o kēlā me kēia calpulli. I ka wā i lanakila ai lākou i kahi panalāʻau, kau lākou i kahi calpixque e mālama i ka hōʻiliʻili ʻana i ka ʻauhau ma kēlā wahi a me ka hoʻouna like ʻana iā Tenochtitlan.
Ua hoʻoponopono ʻia ka hana kaiāulu e ka calpulli, e kona aliʻi, akā ʻo ka tlatoani ke kiʻi e kū mau ana. E hoʻomanaʻo kākou e hui pū ka tlatoani i ʻelua mau kumu nui: ke ʻano koa a me ka hoʻopukapuka haipule; ma ka ʻaoʻao ʻelima ke kuleana o ka mea nui no ka emepela, ka hoʻonui ʻana i ka pūʻali koa a me ka hoʻokupu, a ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe o nā mea haipule.
M.D. Maopopo iaʻu ua hoʻoholo ʻia nā tlatoani e nā hoʻoholo nui, akā pehea nā mea o kēlā me kēia lā?
E.M. I mea e pane ai i kēia nīnau, manaʻo wau he mea pono e hoʻomanaʻo i kahi kiko hoihoi: ʻo Tenochtitlan ke kūlanakauhale loko, ʻo ke kumu o ke kamaʻilio ʻana he waʻa, ʻo ia ka mea e lawe ai i nā mea kūʻai aku a me nā poʻe; ʻo ka hoʻoili ʻana mai Tenochtitlan a i nā kūlanakauhale o nā kahawai a i ʻole ka hope i hana i kahi ʻōnaehana holoʻokoʻa, kahi pūnaewele holoʻokoʻa o nā lawelawe, aia kahi hoʻonohonoho hoʻonohonoho maikaʻi, ʻo Tenochtitlan kekahi kūlanakauhale maʻemaʻe loa.
M.D. Manaʻo ʻia he heluna nui e like me ko Tenochtitlan i hana i kahi ʻōpala maikaʻi, he aha kā lākou i hana ai me ia?
E.M. Maliʻa paha me lākou i loaʻa ka manawa mai ka loko ... akā ke kuhi nei wau, ʻoiaʻiʻo ʻaʻole ʻike ʻia pehea lākou e hoʻoponopono ai i ka pilikia o ke kūlanakauhale ma kahi o 200 tausani poʻe, a me nā kūlanakauhale muliwai e like me Tacuba, Ixtapalapa, Tepeyaca, a pēlā aku.
M.D. Pehea ʻoe e wehewehe ai i ka ʻoihana i kū ma ka mākeke ʻo Tlatelolco, kahi maikaʻi no ka mahele o nā huahana?
E.M. Ma Tlatelolco i hana ai kahi hui o nā luna kānāwai, nā lākou e mālama i ka hoʻoponopono ʻana i nā ʻokoʻa i ka wā o ka hoʻololi.
M.D. Ehia mau makahiki i hala no ka hoʻokau ʻana o ke kolona, me ka hoʻohui i ke kuhi ideological, ke kiʻi kuhikuhipuʻuone hou i nalowale ka helehelena ʻōiwi o ke kūlanakauhale a kokoke.
E.M. He mea paʻakikī loa kēlā e ʻūlū, no ka mea, he ʻaumeʻa maoli ia i manaʻo ʻia ai ka lāhui he pagan; ua manaʻo ʻia ko lākou mau luakini a me nā loina hoʻomana ka hana a ka diabolō. ʻO nā hāmeʻe ideolo Sepania a pau i pani ʻia e ka Ekalesia e mālama i kēia hana ma hope o ka lanakila ʻana o ka pūʻali koa, ke kū ka hakakā ideological. ʻO ke kūʻē ʻana ma ka ʻaoʻao o ka ʻōiwi i hōʻike ʻia i nā mea he nui, e laʻa me nā kiʻi kālai o ke akua ʻo Tlaltecutli, he mau akua i kahakaha ʻia i ka pōhaku a hoʻonoho ʻia i lalo ke alo no ka mea ʻo ia ka Haku o ka Honua aʻo ia kona kūlana i ka mua o ka Hispanic honua. . I ka manawa o ka pio Sepania, pono i ka ʻōiwi ke luku i ko lākou mau luakini ponoʻī a koho i nā pōhaku e hoʻomaka i ke kūkulu ʻana o nā hale kolone a me nā ʻaha kūkā; A laila koho ʻo ia i ka Tlaltecutli e lilo i kumu no nā kolona kolona a hoʻomaka e kālai i ke kolamu ma luna, akā e pale ana i ke akua ma lalo. Ua wehewehe au i nā manawa ʻē aʻe i kahi hanana i kēlā me kēia lā: ke hala nei ka mea kūkulu hale a i ʻole ka frigrr: "hey, aia iā ʻoe kekahi o kāu moʻo nui ma laila." "Mai hopohopo, e piʻo ana kāu aloha i lalo." "A, ʻē, ʻo ia nō kahi e hele ai." A laila ʻo ia ke akua nāna i hōʻaiʻē iā ia iho i mea e mālama ʻia ai. I ka wā o ka ʻeli ʻana i loko o ka Templo Mayor a ma mua hoʻi, ua ʻike mākou i kekahi mau kolona kolona i loaʻa kahi mea ma ke kumu, a ʻo ke akua ʻo Tlaltecutli.
ʻIke mākou ua hōʻole ke kamaʻāina e komo i ka hale pule ʻoiai ua maʻa ʻo ia i nā pā nui. Ua kauoha ka poʻe pule Sepania i ke kūkulu ʻana i nā pā nui a me nā hale pule i mea e hoʻohuli ai i ka mea manaʻoʻiʻo e komo hope loa i ka hale pule.
M.D. Hiki paha i kekahi ke kamaʻilio e pili ana i nā kaiāulu ʻōiwi a i ʻole ke ulu nei ke kūlanakauhale kolone i kahi ala kolohe ma luna o ke kūlanakauhale kahiko?
E.M. ʻĀ, ʻo ia nō ke kūlanakauhale, ʻo Tenochtitlan lāua ʻo Tlatelolco, kona kūlanakauhale māhoe, i loli loa ʻia i ka manawa o ka naʻi aupuni, luku maoli ʻia, ma mua o nā mea hoʻomanaʻo hoʻomana. ʻO ka Meia Templo mai ka manawa hope loa ʻike wale mākou i ka paepae ma ka papahele, ʻo ia hoʻi, ua luku lākou ia i kona kumu a hāʻawi i nā waiwai i waena o nā kāpena Sepania.
Aia i loko o ka hoʻolālā haipule kahi hoʻololi mua i kū mua. Ke hana nei kēia i ka manawa a Cortés e hoʻoholo ai e hoʻomau ke kūlanakauhale ma aneʻi, ma Tenochtitlan, a ma aneʻi ia e piʻi ai ke kūlanakauhale Sepania. ʻO Tlatelolco, i kekahi ʻano, ua hānau hou ʻia no kekahi manawa ma ke ʻano he lāhui ʻōiwi e pili ana i ka kolone Tenochtitlan. Ua hoʻomaka liʻiliʻi nā ʻano, nā ʻano Sepania, me ka hoʻopoina ʻole i ka lima ʻōiwi, ʻo ka mea nui a koʻikoʻi kahi mea nui i nā hanana hale a pau o ia manawa.
M.D. ʻOiai ʻike mākou ua komo ka honua moʻomeheu ʻōiwi i loko o nā hiʻohiʻona moʻomeheu o ka ʻāina, a me nā mea āpau e pili ana i ka ʻike, no ka hoʻokumu ʻana i ka lāhui Mekiko, makemake wau e nīnau iā ʻoe ma hea mākou e ʻike ai, me ka Templo-Meia, he aha ka mea e mau ai nā ʻōuli o ke kūlanakauhale kahiko o Tenochtitlan?
E.M. Manaʻoʻiʻo wau aia kekahi mau mea i kū mai; Ua ʻōlelo wau i kekahi manawa ua hōʻole nā akua kahiko i ka make a ke hoʻomaka nei lākou e haʻalele, e like me ka hihia o ka Meia Templo a me Tlatelolco, akā manaʻoʻiʻo wau aia kahi kahi e ʻike maopopo ai ʻoe i ka "hoʻohana" o nā kiʻi kiʻi mua a me ka Hispanic, ʻo ia nō ke kūkulu pono ʻana i nā Count o Calimaya, ʻo ia ka Hale Hōʻikeʻike o Mexico City, ma Calle de Pino Suárez. Ma laila ʻoe e ʻike maopopo ai i ka nahesa a ʻo ia nō, i ka hopena o ke kenekulia 18 a me ka hoʻomaka o ke kenekulia 19, ua ʻike ʻia nā kiʻi kālai ma aneʻi a ma ʻō. Ua haʻi mai ʻo Don Antonio de León y Gama iā mākou, i kāna hana i paʻi ʻia ma 1790, ʻo ia nā mea mua o ka Hispanic i hiki ke mahalo ʻia i ke kūlanakauhale.
I ka makahiki 1988, ua ʻike ʻia ka Moctezuma I Pōhaku kaulana ma aneʻi ma ka Archdiocese kahiko, ma ke alanui Moneda, kahi e pili pū ai nā kaua, a pēlā aku, a me ka mea i kapa ʻia ʻo Piedra de Tizoc.
Ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe, i ka ʻelele Xochimilco aia he chinampas o ka mua o ka Hispanic; ʻ spokenlelo ʻia ʻo Nahuatl ma Milpa Alta a pale aku nā hoalauna iā ia me ka hoʻoholo nui, ʻoiai ka ʻōlelo nui i ʻōlelo ʻia ma Tenochtitlan.
He nui ko mākou mau presences, a ʻo ka mea nui e hōʻike ana i ka hōʻailona ka Shield a me ka Hae, ʻoiai he mau hōʻailona Mekiko lākou, ʻo ia hoʻi, ʻo ka ʻaeto i kū ma ka cactus e ʻai nei i ka nahesa, a haʻi mai kekahi mau kumu iā mākou ʻaʻole ia he moʻo, akā he manu, ʻo ka mea nui ʻo ia ka hōʻailona o Huizilopochtli, o ka eo o ka lā i ka mana o ka pō.
M.D. I nā ʻano ʻē aʻe o ke ola o kēlā me kēia lā e hōʻike ai ke ao ʻōiwi iā ia iho?
E.M. ʻO kekahi o lākou, he mea nui, ka meaʻai; He nui nō kā mākou o nā kumu o mua o ka Hispanic a i ʻole ma ka liʻiliʻi he nui i nā mea hana a i ʻole nā mea kanu i hoʻohana mau ʻia. Ma ka ʻaoʻao ʻē aʻe, aia kekahi e mālama nei e ʻakaʻaka ana ka Mekiko i ka make; Nīnau aku wau i kekahi manawa i nā ʻaha kūkā inā ʻakaʻaka nā Mekiko i ko lākou ʻike maka ʻana i ka make o kahi hoahānau, maikaʻi ʻole ka pane; Eia kekahi, he ʻehaʻeha loa i ka make ʻana. I nā mele Nahua hōʻike maopopo ʻia kēia ʻeha.
