30 mau ʻōiwi a me nā hui ma Mekiko me ka heluna nui loa

Pin
Send
Share
Send

ʻO Mexico kekahi o nā ʻāina i ka honua me ka lāhui like ʻole nui loa, nā mea hui kanaka me kahi ʻōlelo, ʻuhane, moʻomeheu, gastronomic a me nā hoʻoilina ʻē aʻe e waiwai ai ka lāhui Mekiko.

Ke kono aku nei mākou iā ʻoe e ʻike i nā mea kikoʻī o nā hui ʻōiwi nui a me nā poʻe o Mekiko, i kahi huakaʻi hoihoi i waena o kā lākou wahi noho, nā loina, nā kuʻuna a me nā kaʻao.

1. Nahuas

Alakaʻi ka hui o nā lāhui Nahua i nā lāhui ʻōiwi Mekiko i ka heluna kanaka me 2.45 miliona poʻe.

Ua kapa ʻia lākou he poʻe Aztec e ka poʻe Sepania a loaʻa ka ʻōlelo Nahuatl i ka like. Hōʻike nā Anthropologists ua hoʻokumu lākou i 7 mau lāhui o ka lāhui like: Aztecs (Mexica), Xochimilcas, Tepanecs, Chalcas, Tlahuicas, Acolhuas a me Tlaxcalans.

Ma mua o ka hōʻea ʻana mai o ka Paniolo ua hana lākou i hui nui ikaika ma loko o ke awāwa ʻo Mekiko, me kahi ʻano hoʻoweliweli kaua, nohona a me ka hoʻokele waiwai.

Noho ko lākou kaiāulu i kēia manawa ma ka hema o ka DF, keu hoʻi i ka Milpa Alta Delegation a me nā enclaves o nā mokuʻāina ʻo Mekiko, Puebla, Morelos, Tlaxcala, Hidalgo, Veracruz, Oaxaca a me Guerrero.

ʻO Nahuatl ka ʻōlelo ʻōiwi me ka mana nui ma ka Paniolo Mekiko. ʻO nā huaʻōlelo Tomato, comal, avocado, guacamole, kokoleka, atole, esquite, mezcal a me jícara, no Nahua mai lākou. ʻO nā huaʻōlelo achichincle, tianguis, cuate, straw, kite, corn a me apapachar no Nahua kekahi.

I ka makahiki 2014 ka pāʻani Xochicuicatl cuecuechtli, ke keaka mele mua i haku 'ia ma ka' ōlelo Nahuatl, i premiered ma Mexico City. Hoʻokumu ʻia ia ma ka mele mele o ka inoa like a Bernardino de Sahagún i hōʻiliʻili ai i kāna hōʻiliʻili o nā Mele Mekiko.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Nahuas

Hoʻolauleʻa ʻia kāna mau hana nui ma ka solstice hoʻoilo, ma Carnival, ma ka Lā o ka poʻe make a ma ka manawa o ke kanu ʻana a me ka ʻohi ʻana.

ʻO kā lākou wahi nui no ka hoʻololi hoʻokele waiwai a me ka launa pū ʻana ka tianguis, ka mākeke alanui a lākou i kūkulu ai ma nā kauhale a me nā kūlanakauhale ʻo Mekiko.

ʻO kāna pena pena kekahi o nā mea i ʻike nui ʻia ma Mekiko i hana ʻia ma ka pepa amate, ka lāʻau a me ka ceramic.

ʻO ka manaʻo o ka ʻohana o ka Nahuas e hele ma mua o ka ʻohana nucleus a ʻo ka noho hoʻokahi a me ka wahine kāne make ʻaʻole i nānā maikaʻi ʻia.

2. Meiana

Hāʻawi kēlā me kēia puke moʻolelo a i ʻole monograp o ka lāhui ʻōiwi o Mekiko i ka poʻe Maya ma muli o ka moʻomeheu kupaianaha a lākou i hana ai ma Mesoamerica.

Ua hoʻomohala kēia ʻōiwi 4 mau makahiki i hala aku nei ma Guatemala, i nā mokuʻāina ʻo Mekiko ʻo Yucatán, Campeche, Quintana Roo, Tabasco, a me Chiapas, a me nā panalāʻau o Belize, Honduras, a me El Salvador.

Loaʻa iā lākou kahi ʻōlelo kumu a me ka nui o nā ʻano, ʻo ka mea nui ʻo ka Yucatec Maya a ʻo Peninsular Maya kekahi.

ʻO kā lākou hui moʻopuna pololei ma Mexico kahi heluna kanaka o 1.48 miliona i kēia manawa, e noho nei i nā mokuʻāina o ka Yucatan Peninsula.

Ua hōʻea nā Mei mua i Mekiko mai El Petén (Guatemala), e noho ana ma Bacalar (Quintana Roo). ʻO kekahi o nā huaʻōlelo a ka Maya i hāʻawi aku ai i ka poʻe Paniolo he cacao, cenote, chamaco, cachito a me patatús.

Ma waena o nā inoa o ka lāhui ʻōiwi o ka honua, ʻōlelo ʻia ka Maya me ka mahalo no kā lākou moʻomeheu holomua i ka hoʻolālā, ke akamai, ka makemakika, a me ka astronomy.

ʻO ka Maya paha ka poʻe mua o ke kanaka e hoʻomaopopo i ka manaʻo o ka ʻole ma ka makemakika.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka poʻe Mei

Hōʻike ʻia kāna hoʻolālā a me kāna hana hana i nā pyramids, nā luakini a me nā stelae me nā leka kikoʻī a me nā haʻi ʻōlelo e like me Chichén Itzá, Palenque, Uxmal, Tulum a me Cobá.

Kupaianaha ka sophistication o kāna kalena a me kāna mau moʻohelu hōkū kikoʻī.

Pili kāna mau kuʻuna i ka pāʻani kinipōpō Maya a me ka hoʻomana ʻana i nā cenotes ma ke ʻano he kino wai o ka wai. Hoʻomaʻamaʻa lākou i nā mōhai kanaka no ka mea manaʻo lākou he ʻoluʻolu a hānai i ke akua.

ʻO kekahi o kāna hana Mayan nui ka Xukulen, hoʻolaʻa ʻia iā Ajaw, ke akua hana o ke ao holoʻokoʻa.

3. Nā Zapotecs

ʻO lākou ke kolu o ke kaona ʻōiwi Mekiko i ka heluna kanaka me 778 tausani mau kānaka e noho ana i ka mokuʻāina ʻo Oaxaca, a me nā kaiāulu liʻiliʻi hoʻi ma nā mokuʻāina kokoke.

Aia nā enclaves Zapotec nui ma ke awāwa ʻo Oaxaca, ka Zapotec Sierra a me ka Isthmus o Tehuantepec.

ʻO ka inoa "Zapotec" mai ka huaʻōlelo Nahuatl "tzapotēcatl", a ka Mexico i hoʻohana ai e wehewehe iā lākou ma ke ʻano he "poʻe noho ma kahi o ka zapote".

He nui nā ʻano ʻē aʻe o ka ʻōlelo Zapotec a no ka ʻohana ʻōlelo Ottoman.

ʻO Zapotec kaulana loa ka "Benemérito de las Américas", Benito Juárez.

ʻO ka Zapotecs kumu maoli i hoʻomaʻamaʻa i ka polytheism a ʻo nā lālā nui o ko lākou Olympus ʻo Coquihani, ke akua o ka lā a me ka lani, a me Cocijo, ke akua o ka ua. Ua hoʻomana pū lākou i kahi inoa inoa ʻole ma ke ʻano o ka bat-jaguar i manaʻo ʻia he akua ia o ke ola a me ka make, i ke kaila o ke akua ʻōpeʻapeʻa Camazotz i ka hoʻomana Mayan.

Ua hoʻomohala nā Zapotecs i kahi ʻōnaehana kākau epigraphic ma kahi o 400 BC, kahi e pili nui ana i ka mana mokuʻāina. ʻO Monte Albán ke kikowaena politika nui.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Zapotecs

Hāʻawi ka moʻomeheu Zapotec i ka lā o ka poʻe make i kona manaʻo mystical o ka hui o nā honua ʻelua a Mekiko i kēia manawa.

ʻO La Guelaguetza kāna hoʻolauleʻa nui a me kekahi o nā kala loa ma Mekiko e pili ana i ka hulahula a me ke mele.

ʻO ka hoʻolauleʻa waena o ka Guelaguetza e hana ana ma ka Cerro del Fortín, ma ke kūlanakauhale o Oaxaca, me ke komo pū ʻana o nā ʻelele mai nā wahi āpau o ka mokuʻāina.

ʻO kekahi kuʻuna Zapotec ka pō o nā ihoiho e hoʻomana i nā poʻe o nā kūlanakauhale, nā kaona a me nā kaiāulu.

4. Nā Mixtecos

Hōʻike ka Mixtecos i ka hā o ka lāhui ʻōiwi Mekiko me 727 tausani poʻe ʻōiwi. ʻO kona wahi i ʻike ʻia ma ka ʻāina ʻo Mixteca, kahi ma ka ʻaoʻao hema o Mekiko i kaʻana ʻia e nā mokuʻāina ʻo Puebla, Guerrero a me Oaxaca.

ʻO ia kekahi o nā kūlanakauhale ʻo ʻAmelika Mekiko me nā meheu o ka wā kahiko, ʻoi aku ka nui ma mua o ka hoʻomaka ʻana o ka mahi ʻana i ka palaoa.

He maʻalahi ka lanakila ʻana o Sepania i ka Mixteca ma muli o ka hana like ʻana i hāʻawi ʻia e nā luna i pānaʻi no ka mālama ʻana i nā pono.

Ua hauʻoli kēia ʻāpana i ka pōmaikaʻi i ka wā o ka viceroyalty ma muli o ke kumukūʻai kiʻekiʻe o ka cochineal nui i hoʻohana ʻia e like me ke kala.

ʻO ka westernization a i ʻole Spanishization o nā Mixtecs, me ka atomization o ko lākou ʻāina, alakaʻi i kēia poʻe e mālama i kahi ʻike kaiāulu ma mua o kahi lāhui.

ʻO nā ʻōlelo Mixtec i kapa ʻia he mau ʻano linguistic o ke kumu o Ottoman. ʻO nā kaʻina hana o ka mōʻaukala a me ka neʻe ikaika o Mixtecs i lawe mai i kā lākou mau ʻōlelo i nā mokuʻāina ʻo Mexico.

Hiki ke hoʻokaʻawale i nā ʻōlelo 3 Mixtec e pili ana i nā wahi o ka Mixteca: Coastal Mixtec, Lower Mixtec a me Mixtec luna.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Mixtecs

ʻO ka hana waiwai nui o ka Mixtecs ka mahiʻai, a lākou e hana ai i nā wahi liʻiliʻi i hoʻoili ʻia mai kēlā hanauna i kēia hanauna.

ʻO ka moʻomeheu ʻuhane Mixtec kahi mea animistic, postulate i nā kānaka, nā holoholona, ​​a me nā mea ola ʻole ʻuhane kekahi.

ʻO kā lākou mau ʻāpana nui nui nā ʻāpana patronal a lākou e hōʻoia hou ai i ko lākou pilina me ko lākou ʻohana a me nā lālā o ko lākou kaiāulu.

ʻO ka ʻilihune pili i ko lākou mau ʻāina i alakaʻi i ka neʻe nui i nā moku ʻāina ʻo Mexico a me ʻAmelika Hui Pū ʻIa.

5. poʻe Otomí

Aia he 668 tausani Otomi ma Mekiko, ke koho pae ʻia nei ma waena o nā lāhui ʻōiwi me ka heluna nui loa. Noho lākou i kahi mokuna mokuna i nā mokuʻāina ʻo Mekiko, Hidalgo, Querétaro, Michoacán, Guanajuato a me Tlaxcala.

Ua manaʻo ʻia he 50% e ʻōlelo iā Otomí, ʻoiai ʻo ka linguistic diversification ka mea paʻakikī i ke kamaʻilio ma waena o nā mea ʻōlelo mai nā mokuʻāina like ʻole.

Ua hoʻopaʻa lākou i nā pilina me Hernán Cortés i ka wā o ka naʻi aupuni, keu hoʻi e hoʻokuʻu iā lākou iho mai ka noho aliʻi ʻana o nā hui lāhui ʻē aʻe. Ua ʻelele ʻia lākou e ka Franciscans i nā manawa kolone.

Kamaʻilio lākou me kekahi me kekahi ma Otomí, kahi me Paniolo kekahi o nā 63 ʻōiwi ʻōlelo i ʻike ʻia ma Mekiko.

I ka ʻoiaʻiʻo, he ʻohana ʻōlelo ʻo Otomí nona ka helu o nā loli i loli e like me ka manaʻo o nā loea. ʻO ke kumu maʻamau o nā mea āpau ʻo ka proto-Otomí, ʻaʻole ia he ʻōlelo me kahi kumu kumu, akā he ʻōlelo hypothhetical i kūkulu hou ʻia me nā loina ʻōlelo kahiko.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Otomi

Hoʻomaʻamaʻa ka hana Otomi no ka hoʻomaikaʻi ʻana i nā mea kanu a hoʻolauleʻa i ka lā o ka poʻe make, nā ʻahaʻaina a Señor Santiago a me nā lā ʻē aʻe ma ka kalena Karistiano.

ʻO kāna moʻomeheu choreographic e alakaʻi ʻia e nā hulahula o Acatlaxquis, Santiagos, Moros, Matachines a me Negritos.

ʻO ka hulahula Acatlaxquis kekahi o nā mea i makemake nui ʻia. Hana ʻia e nā kāne e hāpai ana i nā ʻohe lōʻihi a me nā ʻohe e like me ka ʻohe. ʻO kāna kahua nui nā ʻoliʻoli o ke kaona.

Aia i waena o ka Otomi, na ka ʻohana o ka wahine mare e noi a kūkākūkā me ka lima o ka wahine me kāna hui ʻohana.

6. Totilimas

Ua ala aʻe ka lāhui Tot mata i nā mokuʻāina o Veracruz a me Puebla i kēia manawa o ka wā kahiko, e like me ka makahiki 800 AD. ʻO kona kapena aupuni a me kona kikowaena nui ʻo El Tajín, nona nā wahi neoneo i haʻi ʻia he World Heritage Site i loaʻa nā pyramid, nā luakini, nā hale a me nā pā no ka pāʻani kinipōpō, e hōʻike ana i ka nani i hōʻea ʻia e ka moʻomeheu Totopā.

ʻO Papantla lāua ʻo Cempoala kekahi mau kikowaena totika nui ʻē aʻe. I loko o kēia mau kūlanakauhale ʻelua a ma El Tajín ua waiho lākou i ka hōʻike o ko lākou kuhikuhipuʻuone pālolo monumental, kā lākou ʻano keramika like ʻole a me kā lākou kiʻi kālai pōhaku.

I kēia manawa, noho nā ʻōiwi 412,000 o Totatira ma Mekiko, e noho ana ma Veracruz a me Puebla.

ʻO ke akua nui o ke kaona ka lā, a lākou i hāʻawi aku ai i nā mōhai kanaka. Ua hoʻomana pū lākou i ke akua wahine kīʻaha, ka mea a lākou i manaʻo ai he wahine o ka lā a hāʻawi iā ia i nā mōhai holoholona, ​​me ka manaʻo he hoʻowahāwahā i ka ʻeha kanaka.

ʻO nā kuʻuna a me nā loina o nā Totinci

ʻO ka Rite of the Flyers, kekahi o nā mea kaulana loa ma Mekiko, i hoʻohui ʻia i loko o ka moʻomeheu Totopika i ka wā ma hope o ka wā kahiko a mahalo i kēia poʻe ua ola ka hana ma ka Sierra Norte de Puebla.

ʻO ka lole kuʻuna no nā wahine ka quechquémetl, kahi lole lōʻihi, ākea a humuhumu ʻia.

Loaʻa i kona mau hale maʻamau kahi lumi huinahā hoʻokahi me ka pāma a me ka hale o ka mauʻu, kahi e noho ai ka ʻohana holoʻokoʻa.

7. Ka poʻe Tzotzil

Hoʻokumu ka Tzotziles i kahi lāhui ʻōiwi o Chiapas o kahi ʻohana Maya. Hāʻawi ʻia lākou i kekahi mau kaona 17 o Chiapas, me San Cristóbal de las Casas ke kikowaena nui o ke ola a me ka hana.

Hiki ke hoʻokaʻawale ʻia kona ʻāpana o ka mana ma waena o ka Highlands o Chiapas, me ka topographi mauna a me ke ani anuanu, a me ka wahi o lalo, ʻoi aku ka liʻiliʻi a me kahi aniau tropical.

Kāhea lākou iā lākou iho "nā ʻōpeʻapeʻa iviniketik" a i ʻole "mau kāne maoli" a he ʻāpana o kekahi o 10 mau hui Amerindian ma Chiapas.

I kēia manawa 407,000 Tzotziles e noho nei ma Mekiko, kokoke lākou a pau i Chiapas, kahi o lākou ka poʻe ʻōiwi nui loa.

ʻO kā lākou ʻōlelo i ka ʻohana ʻōlelo Maya a e iho mai iā Proto-Chol. ʻO ka hapa nui o nā ʻōiwi he ʻōlelo Sepania kā lākou ʻōlelo ʻelua.

Ua aʻo ʻia ka ʻōlelo Tzotzil i kekahi mau kula haʻahaʻa a kula kiʻekiʻe hoʻi ma Chiapas.

Ua ʻae ʻo Pope Francis i ka makahiki 2013 i ka unuhi ʻana i loko o Tzotzil o nā pule a ka liturgy Katolika, e like me nā mea i hoʻohana ʻia ma Masses, weddings, bapetizo, hōʻoia, confession, ordinations a me unctions koʻikoʻi loa.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Tzotziles

Manaʻo ka Tzotziles he ʻelua mau ʻuhane o kēlā me kēia kanaka, kahi pilikino i loko o ka puʻuwai a me ke koko a ʻo kekahi mea e pili ana i ka ʻuhane holoholona (coyote, jaguar, ocelot a me nā mea ʻē aʻe). He aha ka hopena o ka holoholona i ka hopena o ke kanaka.

ʻAʻole ʻai nā Tzotzile i nā hipa, a lākou i manaʻo ai he holoholona laʻa. He ʻelemakule nā ​​alakaʻi ʻōiwi e pono e hōʻoia i nā mana kupua.

ʻO ka lole wahine kuʻuna kahi huipil, ka palule i hoʻoluʻu ʻia indigo, ka ʻūlū, a me ka ʻūlū. Pākuʻi nā kāne i ka pōkole, ka pālule, ka ʻūlima, ka huluhulu huluhulu a me ka pāpale.

8. ʻO Tzeltales

ʻO ka Tzeltales kekahi o nā lāhui ʻōiwi o Mekiko o Maya kahi kumu. Noho lākou i ka mauna mauna o Chiapas a helu he 385 tausani mau kānaka, i puʻunaue ʻia i nā kaiāulu e hoʻomalu ʻia e ka ʻōnaehana politika o "nā hoʻohana a me nā loina", e ʻimi nei e mahalo i kā lākou hui a me nā kuʻuna. Pili kā lākou ʻōlelo iā Tzotzil a ua like loa nā mea ʻelua.

'Manylelo nā lunakahiko he nui iā Tzeltal wale nō, ʻoiai ʻo ka hapa nui o nā keiki e ʻōlelo Paniolo a ma ka ʻōlelo ʻōiwi.

Hoʻokumu ʻia ka cosmology o ka poʻe Tzeltal i ka pilina o ke kino, ka noʻonoʻo a me ka ʻuhane, e launa pū ana me ka honua, ke kaiāulu a me nā mea kupua. Hāʻawi ʻia nā maʻi a me ke olakino maikaʻi ʻole i nā mismatches ma waena o kēia mau mea.

Hoʻonohonoho ka hoʻōla i ka hoʻihoʻi i ke kaulike ma waena o ke kino, ka noʻonoʻo a me ka ʻuhane, i nā lima o nā shamans, nā mea e pale aku i ka palaka a me nā hopena maikaʻi ʻole me nā hana.

I loko o kā lākou hui kaiaulu he mayor lākou, mayordomos, lieutenants a me rezadores, i hāʻawi ʻia i nā hana a me nā hana maʻamau.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Tzeltals

Loaʻa i nā Tzeltales nā rites, nā mōhai, a me nā hoʻolauleʻa, a ʻo nā mea nui loa nā patronal.

He hōʻailona kūikawā kā ka Carnival i kekahi mau kaiāulu e like me Tenejapa a me Oxchuc.

ʻO nā mea nui o nā ʻoliʻoli nā mayordomos a me nā lieutenants.

ʻO ka lole makamae no nā wahine Tzeltal kahi huipil a me ka pālule ʻeleʻele, ʻoiai ʻaʻole komo nā kāne i nā kapa kuʻuna.

ʻO nā hana lima Tzeltal ka nui o nā ʻāpana lole i ulana ʻia a kāhiko ʻia me nā hoʻolālā Maya.

9. Mazahuas

Hōʻike ka moʻolelo o nā lāhui ʻōiwi Mekiko i ka hoʻomaka ʻana o nā Mazahuas mai ka neʻe ʻana o Nahua i ka hopena o ka wā Postclassic a mai ka hoʻohui moʻomeheu a me ka lāhui o nā kaiāulu Toltec-Chichimec.

ʻO ka poʻe Mazahua o Mekiko kahi 327 tausani mau lāhui ʻōiwi e noho ana i nā mokuʻāina ʻo Mekiko a me Michoacán, kahi o lākou ka poʻe ʻAmelika he nui loa.

ʻO kona wahi mōʻaukala nui ke kaiāulu ʻo San Felipe del Progreso.

ʻOiai ʻaʻole ʻike ʻia ke ʻano kikoʻī o ka huaʻōlelo "mazahua", ua hōʻoia kekahi mau loea no Nahuatl a ʻo ia hoʻi: "ma hea nā dia."

No ka ʻohana Ottomangue ka ʻōlelo Mazahua a he ʻelua mau ʻano, ke komohana a i ʻole jnatjo a me ka hikina a i ʻole jnatrjo.

Aia kekahi mahele liʻiliʻi ʻo Mazahua ma Coahuila. Ma ke kūlanakauhale ʻo Torreón e noho nei kahi kaiāulu ma kahi o 900 mau ʻōiwi i haku ʻia e Mazahuas i neʻe i ka ʻākau ma ke kenekulia 20.

ʻO Mexico, Michoacán a me Coahuila nā mokuʻāina e ʻike i kēia poʻe i kā lākou lāhui ponoʻī.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Mazahuas

Ua mālama ka poʻe Mazahua i kā lākou hōʻike moʻomeheu e like me ka nānā honua, nā hana kuʻuna, nā ʻōlelo, nā kuʻuna waha, ka hulahula, nā mele, nā lole, a me nā hana lima lima.

ʻO ka mea maʻamau, ʻo ka ʻōlelo ʻōiwi ke kumu nui o ka kamaʻilio ʻana, ʻoiai ʻoi aku ka liʻiliʻi a me ka liʻiliʻi o nā keiki e ʻōlelo ia.

He hui nā rites a me nā ʻoliʻoli kahi o nā kiʻi nui ka loio, mayordomos a me mayordomitos. Kūkulu mau lākou i nā hale a hana i nā hana nui i nā lā i kapa ʻia ʻo "faenas" kahi e komo ai ke kaiāulu holoʻokoʻa.

10. Mazatecos

ʻO ka Mazatecos kahi ʻāpana o kahi lāhui ʻōiwi Mekiko e noho ana ma ka ʻākau o Oaxaca a ma ka hema o Puebla a me Veracruz, i kūkulu ʻia he 306 tausani mau ʻōiwi.

Ua lilo lākou i mea mahalo ʻia ma ka honua holoʻokoʻa iā María Sabina (1894-1985), kahi Mazatec India i loaʻa i ke kaulana kaulana o ka honua no ka hāmama, ka hoʻolauleʻa a me ka mālama pono ʻana i nā laulau hallucinogenike.

ʻO kāna terroir kuʻuna ka Sierra Mazateca, ma Oaxaca, i mahele ʻia i Mazateca Alta a me Mazateca baja, ke anuanu mua a me ka mahana a me ka lua, hoʻomehana.

I loko o ka manawa 1953-1957, ua hoʻololi loa ke kūkulu ʻana i ka makuawai ʻo Miguel Alemán i ka wahi noho o nā Mazatecs, e neʻe nei i kahi mau kaukani kaukani mau ʻōiwi.

ʻO nā ʻōlelo Mazatec, ʻoiai pili pili, ʻaʻole ia he mahele ʻolelo. ʻO ka mea like ʻole i ʻōlelo nui ʻia ka Mazatec o Huautla de Jiménez, ʻo Oaxacan Magic Town a me kahi hānau o María Sabina.

ʻO kēia heluna kanaka kekahi o nā wahi nui ʻo Mekiko no ka mākaʻikaʻi psychedelic, i hana ʻia e ka poʻe huakaʻi e makemake e aʻo e pili ana i nā ʻike hallucinogenic hou.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Mazatecs

ʻO nā hiʻohiʻona moʻomeheu nui o nā Mazatecs kā lākou lāʻau lapaʻau kuʻuna a me kā lākou mau hana moʻomeheu e pili ana i ka ʻai ʻana i nā fungus psychoactive.

ʻO kāna hana waiwai nui ka lawaiʻa a me ka mahiʻai, ʻo ke kō a me ke kope.

Pili kāna mau hana a me nā hoʻolauleʻa ʻana i nā kalena Karistiano a me nā mahiʻai, kahi e kū ai nā lā o ka lulu ʻana a me ka hōʻiliʻili ʻana a me nā noi no ka ua.

ʻO kahi kaʻina therapeutic ka ʻai ʻana o nā mushroom hallucinogenic e komo i kahi moe a no laila e hoʻonā i nā hakakā pilikino a me nā hui.

11. Huastecos

Ua iho ka Huastecos mai ka Mei a noho ma La Huasteca, kahi ākea e pili pū ana me ka ʻākau o Veracruz, ka hema o Tamaulipas a me nā wahi o San Luis Potosí a me Hidalgo a i kahi liʻiliʻi, Puebla, Guanajuato a me Querétaro.

Hoʻomaopopo pinepine ʻia ka Huasteca me ka mokuʻāina, e ʻōlelo ana no Huasteca Veracruzana, Huasteca Potosina a pēlā aku.

ʻO Huasteco a i ʻole Tenex kahi ʻōlelo Maya a ʻo ia wale nō ka ʻōlelo pau ʻole o ka lālā Huastecan, ma hope o ka hōʻoia ʻana i ka nalo ʻana o ka ʻōlelo Chicomuselteco ma Chiapas i nā makahiki 1980.

ʻO ia wale nō ka ʻōlelo Maya i ʻōlelo ʻia ma waho o ka wahi kuʻuna moʻomeheu o ka poʻe Mei, i haku ʻia e ka Yucatan Peninsula, Guatemala, Belize a me El Salvador.

Hōʻike ka ʻāina nui o La Huasteca i kahi ʻano kaiaola nui me nā kahakai, nā kahawai, nā mauna a me nā pāpū. Eia naʻe, ʻoi aku ka makemake o ka poʻe Huastecos i kahi aniau mehana ma ke ʻano maʻamau e noho ana ma lalo o 1000 mau mika ma luna o kaʻilikai. ʻO ke kumu o kāna hoʻokele waiwai a me ka meaʻai ka kulina.

Aia he 227,000 Indians Huastec i kēia manawa ma Mekiko.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Huastecos

ʻIke ʻia kēia kaona e ka huapango a i ʻole ke keiki huasteco, kahi ʻano mele ma waena o nā mea i mahalo nui ʻia ma Mexico. Aia pū me nā mele a me nā zapateado.

ʻO nā mele Huastec, ke kū mai ka hulahula o ka poʻe huna kanaka i hula ʻia ma nā ʻoliʻoli o Candelaria a me ka hulahula o nā mecos, ʻano maʻamau o Carnival.

ʻO ka lole maʻamau o ka Huastecas kahi pánuco ma kahi pālule polū a me kahi pāluʻi ākea a lōʻihi, me ke keʻokeʻo o ke keʻokeʻo i nā ʻāpana āpau, kahi hiʻohiʻona hiʻohiʻona i nā lole o ka moku o ke kahawai ʻo Mexico.

12. ʻO Choles

Hoʻokumu nā Choles i kahi lāhui ʻōiwi o Maya i noho ma nā mokuʻāina ʻo Chiapas, Tabasco a me Campeche a me Guatemala. Kāhea lākou i ka haole a haole ʻē aʻe paha "kaxlan", he encomendero ia, he mea nona ka ʻāina, he mahiʻai, he ʻeuanelio, he loke a i ʻole he lālā o ke aupuni, he huaʻōlelo ʻo "ʻaʻole no ke kaiāulu."

Hoʻopili kāna ʻike honua i ka palaoa, kahi meaʻai laʻa i hāʻawi ʻia e nā akua. Manaʻo lākou iā lākou iho "nā kāne i hana ʻia mai ka palaoa."

ʻLelo lākou i ka ʻōlelo Chol, kahi ʻōlelo Maya me nā ʻano ʻōlelo ʻelua, ʻo Chol of Tila a me Chol of Tumbalá, pili pū ʻia me nā kaona ma Chiapas. He ʻōlelo ʻokoʻa loa ia e like me ka Maya Maya kahiko.

ʻO kāna ʻōnaehana helu he vigesimal e like me ka maʻa mau i nā ʻōiwi o Mesoamerican, nona ka helu no ka helu ʻana he 20 mau manamana o ke kino kanaka.

Noho lākou mai ka mālama pipi ʻana, ka mahi puaʻa a me ka mahiʻai, ke kanu ʻana i ke kō, ka pī, ke kō, kope a me ka sesame.

ʻO kona wahi kūlohelohe o nā kahawai ikaika e hana i nā wailele nani e like me Agua Azul a me Misol-Ha. Aia he 221 tausani mau chili ma Mekiko.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Choles

Hoʻohui nui nā Choles i ka male ʻana a male i waena o nā ʻohana, ʻo ia ke kumu he poʻe lākou me kahi kiʻekiʻe kiʻekiʻe o ka inbreeding.

Hana nā kāne i nā mahi mahiʻai a me nā holoholona, ​​ʻoiai nā wahine e kōkua i ka ʻohi ʻana i nā hua, nā mea kanu a me nā mea kanu i nā māla ʻohana liʻiliʻi.

Pili kāna mau ʻoliʻoli nui i ka kalena mahiʻai i ka huikau me nā manaʻo Karistiano. He kūlana preponderant kā Corn.

I ka hoʻomākaukau ʻana o ka ʻāina, hoʻolauleʻa ʻia ka make o ke akua kulina, ʻoiai ʻo ka ʻohi ke ala hou ʻana o ke akua meaʻai.

13. Purepechas

ʻO kēia poʻe Mekiko Amerindian he 203 tausani mau ʻōiwi e noho ana ma ka pā ʻo Tarasca a i ʻole Purépecha, ma ka mokuʻāina ʻo Michoacán. Ma Nahuatl ua kapa ʻia lākou ʻo Michoacanos a i ʻole Michoacas a ua hoʻonui ʻia ko lākou wahi i Guanajuato a me Guerrero.

ʻO kā lākou mau kaiaulu o kēia manawa me 22 mau kūlanakauhale ʻo Michoacan a me nā kahe neʻe i hoʻokumu i Guerrero, Guanajuato, Jalisco, ka mokuʻāina ʻo Mexico, Colima, Mexico City a me ʻAmelika Hui Pū ʻIa.

Hoʻomaʻamaʻa lākou i ka hoʻomana hoʻomana polytheistic i ka wā ma mua o ka Hispanic kahi i hoʻokumu ʻia ai kahi loina hana kāne kāne, kahi wahine a me kahi ʻelele a i ʻole "hanu akua" kahi trilogy e pili ana me ka makuakāne, makuahine a me keiki kāne.

ʻO ka hōʻailona o ke kumumanaʻo hana kāne kāne ʻo ka lā, ʻo ka mahina ka mea i hoʻokumu ʻia i ke ʻano hoʻokumu wahine a me Venus, ka ʻelele.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Purépechas

He hae ka Purépecha i hoʻokumu ʻia e 4 quadrants o ka poni, lani polū, melemele a ʻōmaʻomaʻo, me kahi kiʻi obsidian ma waenakonu e hōʻike ana i ke akua lā.

Hōʻailona ka poni i ka moku ʻo Ciénaga de Zacapu, ka polū i ka moku, ka melemele o ka moku ʻo Cañada a me ka ʻōmaʻomaʻo o nā ululāʻau mauna.

ʻO kekahi o kā lākou leʻaleʻa nui ka Pō o ka poʻe make, kahi e hoʻolauleʻa ai lākou i ke ola o ko lākou poʻe kūpuna a hoʻomanaʻo i nā manawa maikaʻi i noho ʻia e ko lākou ʻaoʻao.

ʻO kekahi o kāna hōʻike mele mele ʻo ia ka pirekua, kahi mele i kinipōpō ʻia me ka leo sentimental a me nostalgic.

14. Chinantecs

Noho ka Chinantecs a i ʻole Chinantecos ma kahi o Chiapas i kapa ʻia ʻo Chinantla, kahi ʻohana a me ka moʻomeheu a me ka ʻāina ma ka ʻākau o ka mokuʻāina e komo pū ana nā kaona he 14. ʻO ka heluna nui o kāna heluna kanaka he 201 tausani mau ʻōiwi Mekiko.

No Ottoman ka ʻōlelo a aia ma loko o 14 mau ʻano, kahi helu kikoʻī no ka mea pili ia i nā pae ʻōlelo i hoʻohana ʻia.

Loaʻa ka ʻōlelo Chinantec i kahi hanana VOS (huaʻōlelo - mea - kumuhana) a ʻokoʻa ka helu o nā kani mai kekahi ʻano a i kekahi.

ʻAʻole ʻike ʻia ke kumu o nā Chinantecs, a manaʻo ʻia ua neʻe lākou i ko lākou wahi i kēia manawa mai ke awāwa ʻo Tehuacán.

Ua luku ʻia ka 80% o ka heluna kānaka e nā maʻi i hāpai ʻia e ka Paniolo a ʻo ka naʻi aupuni ua koi ka poʻe i koe e neʻe i ka mauna. I ka wā o ke kolone, he waiwai nui ka moku Chinantla ma muli o ka cochineal a me ka pulupulu.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Chinantecs

ʻO ka sopa pōhaku a i ka moa paha, kahi hoʻomākaukau Mekiko exotic kahi i kuke ʻia ka meaʻai e ka hoʻopili ʻana me nā pōhaku incandescent, no Chinantec ia.

Wahi a ka moʻomeheu o kēia lāhui ʻōiwi, hoʻomākaukau ka hupa e nā kāne a me nā pōhaku wale nō i koho ʻia e nā kūpuna. Hana ʻia ia i nā ipu, ʻaʻole i nā ipu hao a i ʻole nā ​​ipu pālolo.

Hoʻokomo nā wahine Chinantec i nā lole humuhumu ʻia me nā kāʻei hoʻonaninani, a puni ka ʻāʻī. ʻO nā ʻoliʻoli nui nā wā hoʻomaha hoʻokele, Carnival a me ka Makahiki Hou.

15. Hoʻohui

ʻO nā Mixes kekahi o nā ʻōiwi Mekiko i noho ma Oaxaca. Aia ma kahi o 169 tausani mau ʻōiwi e noho nei ma ka Sierra Mixe, ka pae mauna ʻo Oaxacan o ka Sierra Madre del Sur.

ʻLelo lākou iā Mixe, kahi ʻōlelo na ka ʻohana Mixe-Zoquean. Aia he ʻokoʻa ʻelima a i ʻole nā ​​ʻano huaʻōlelo e pili ana i ka ʻāina: Northern Mixe Alto, Southern Mixe Alto, Middle Middle Mixe, Midwest Mixe a me Low Mixe. Hoʻohui kekahi linguists i kahi Mixe i ʻōlelo ʻia ma nā kaiāulu o ke kaona ʻo Totontepec.

ʻO ka hapa nui o nā kaiāulu ʻo Mixe kahi o nā hui agrarian, e hana kūʻokoʻa ana kekahi i kekahi i nā panalāʻau i kamaʻilio ʻia.

I ke kaona ʻo San Juan Guichicovi he ʻeʻe wale nō nā ʻāina a me nā kaona o San Juan Cotzocón a me San Juan Mazatlán nā ʻano 2 o ka noho pū ʻana (waiwai komunal a me ejidos).

Nā kuʻuna a me nā loina o nā Mixes

Ke hoʻohana mau nei nā Mixes i ka ʻōnaehana kūʻai hale a hale, kūʻai aku ʻana a kūʻai ʻana i nā huahana meaʻai a i ʻole nā ​​ʻatikala o nā lole no nā waiwai ʻē aʻe e like me ke kope, kahi ʻōnaehana hoʻololi e hana pū me nā mākeke kauhale.

Hāpai nā kāne i ka ukana nui loa i ka lawelawe ʻana i nā holoholona, ​​nā holoholona, ​​nā lawaiʻa, a me nā mahiʻai, me nā wahine e kōkua ana i ka nāhelehele, ʻohi ʻana, a me kahi mālama. Mālama pū lākou i nā keiki a me nā meaʻai.

Manaʻo ka Mixes ke hoʻomau nei ka ʻuhane o ka poʻe make i ko lākou kaiāulu a hana i nā hana i ka wā hoʻolewa i mea e hōʻeha ʻole ai i ka poʻe ola.

16. Tlapanecos

Me 141 tausani mau kānaka, noho ka Tlapanecos i ka wahi 16 ma waena o nā lāhui ʻōiwi o Mekiko i ka heluna kanaka.

ʻO ka huaʻōlelo "Tlapaneco" no Nahua mai ia a ʻo ia hoʻi "ka mea i helehelena lepo", kahi pejorative ʻo ia hoʻi ua hoʻāʻo kēia mau ʻōiwi e hoʻololi no ka huaʻōlelo Me'phaa, e hōʻike ana "ka mea noho ma Tlapa." Noho lākou ma waenakonu o ka mokuʻāina ʻo Guerrero.

He aʻa Ottoman ka ʻōlelo Tlapaneco a no ka manawa lōʻihi ʻaʻole i hoʻokaʻawale ʻia. Ma hope ua hoʻohui ʻia i ka ʻōlelo Subtiaba, i kēia manawa ua nalowale a ma hope ua hoʻokomo ʻia i loko o ka ʻohana Ottoman.

Aia he 8 mau ʻano idiomatic i tonal, ʻo ia hoʻi ke hoʻololi nei ka huaʻōlelo i kona manaʻo e like me ka leo i puana ʻia ai. ʻO ka helu helu he vigesimal.

ʻO ke kumu o kā lākou papaʻai ka palaoa, ka pi, ka palaʻai, ka maiʻa a me ka pepa chili, me ka wai hibiscus i mea inu nui na lākou. I nā wahi ulu kope, he mea inu maʻamau ka infusion.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Tlapanecos

Hoʻohuli ʻia ka lole o nā Tlapanecos e ko lākou mau hoalauna ʻo Mixtec a me Nahua. ʻO nā kapa wahine maʻamau he komo huluhulu polū, he pālule keʻokeʻo me nā ʻāpana kala ma ka ʻāʻī a me ka lepa kala.

Hoʻololi ka hana nui mai kahi kaiāulu a i kahi kaiāulu a hoʻokomo i nā lole lambswool, nā pāpale pāma i ulana ʻia, a me nā pā palolo.

17. Tarahumara

He lāhui ʻōiwi Mekiko nā Tarahumara i haku ʻia he 122,000 poʻe ʻōiwi e noho ana ma ka Sierra Madre Occidental, ma Chihuahua a me nā ʻāpana o Sonora a me Durango. Makemake lākou e kāhea iā lākou iho rarámuris, ʻo ia hoʻi "kēlā me nā kapuaʻi māmā", kahi inoa e hoʻohanohano ai i ko lākou hiki ʻole ke holo i kahi mamao.

ʻO kona wahi kiʻekiʻena kiʻekiʻe ma ka Sierra Tarahumara kahi o nā chasms kupaianaha loa ma Mekiko, e like me ka Copper, Batopilas a me nā cqueon Urique. Manaʻo ʻia ua hele mai lākou ma o ka Bering Strait a ʻo ka mua o ke alo kanaka i ka sierra i kākau ʻia i 15,000 mau makahiki i hala.

ʻO kā lākou ʻōlelo i ka ʻohana Yuto-Nahua me nā ʻano ʻōlelo ʻelima e like me ka helu wahi ʻāina: ʻo Tarahumara waena, lowland, ʻākau, hikina hema a me komohana hema. Noho lākou i loko o nā hale loga a me nā ana a hiamoe ma luna o nā pallets a i ʻole i kahi holoholona e moe ana i ka honua.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Tarahumara

ʻO Rarajipari kahi pāʻani kahi e kīkī ai ʻo Tarahumara a alualu i kahi kinipōpō lāʻau no kahi mamao i hiki ke ʻoi aku ma mua o 60 km. ʻO ka wahine like o ka rajipari ka rowena, kahi e pāʻani ai nā wahine me nā apo pepeiao pili.

ʻO ka tutugúri kahi hulahula rarámuri ma ke ʻano he hoʻomaikaʻi, e pale aku ai i nā hōʻino a hōʻalo i nā maʻi a me nā ʻauamo.

ʻO ka inu moʻomeheu a me ka inu kaiāulu o ka Tarahumara ka tesguino, kahi ʻano pia pia.

18. Manaʻo

Aia ka poʻe Mayo Mayo ma ke awāwa ʻo Mayo (Sonora) a me ke awāwa ʻo Fuerte (Sinaloa), ma kahi kahakai ma waena o nā kahawai ʻo Mayo a me Fuerte.

ʻO ka inoa "Mei" ʻo ia ka inoa "ka poʻe o kahawai" a ʻo ka heluna kanaka he 93 tausani poʻe ʻōiwi.

E like me nā lāhui ʻē aʻe, ʻaʻole ka inoa i hoʻokau ʻia no ke kaona ka mea e makemake ai nā ʻōiwi e hoʻohana. Kāhea ka Mays iā lākou iho "yoremes", ʻo ia hoʻi, "ka poʻe e mahalo i ka kuʻuna."

ʻO kā lākou ʻōlelo ʻo Yorem Nokki, no Uto-Aztec i hoʻomaka, like loa me Yaqui, i ʻike ʻia ma ke ʻano he ʻōlelo ʻōiwi.

ʻO kā lākou ʻahaʻaina nui ka Lent a me ka Wiki Hemolele, i hoʻokumu ʻia me nā hanana āpau a puni ka Passion of Christ.

He hae ko ka poʻe Yoreme i hoʻolālā ʻia e kahi ʻōpio ʻōiwi nona ka inoa i ʻike ʻole ʻia, kahi o nā dia ʻeleʻele i kahi kūlana lele e hoʻopuni ʻia e nā hōkū ma kahi ʻalani.

Nā kuʻuna a me nā loina o ka Mays

ʻO kekahi o nā kaʻao Maya i haʻi aku ua hana ke Akua i ke gula no ka poʻe Yoris a hana no ka poʻe Yoremes.

ʻO nā kanikani o ka poʻe Mei ka hōʻailona o nā holoholona a me kā lākou mōhai e hāʻawi i ke ola i ke kanaka. Hoʻokumu lākou i nā ʻōlelo e pili ana i ke kanaka manuahi i ke kūlohelohe.

Hoʻokumu ʻia kāna lāʻau lapaʻau kuʻuna ma ke kuhikuhi ʻana i nā lāʻau kūlohelohe e nā mea hoʻōla a me ka hoʻohana ʻana i nā amulets, i ka huikau o ka hoʻokalakupua me ka manaʻo Karistiano.

19. ʻO Zoques

Noho ka poʻe Zoque ma nā wahi 3 o ka mokuʻāina ʻo Chiapas (Sierra, Central Depression, a me Vertiente del Golfo) a ma nā ʻāpana o Oaxaca a me Tabasco. ʻO ka heluna kanaka ona 87 tausani ʻōiwi, ka poʻe i manaʻo ʻia he poʻe lākou mai Olmecs i neʻe aku i Chiapas a me Oaxaca. Ua hoʻopio ka poʻe lanakila Sepania iā lākou i kā lākou encomiendas a hoʻopau iā lākou me ko lākou mau maʻi.

No ka ʻohana leloistic Mixe-Zoquean ka ʻōlelo o nā Zoques. Hoʻololi iki ka huaʻōlelo a me ka intonation e like me ka wahi a me ke kaiāulu. ʻO kā lākou ola ka mahiʻai a me ka hānai puaʻa a me ka moa. ʻO nā mea kanu nui, ʻo ia ka māno, ka pī, ka pepelu, ka palaʻai, kaʻiwa, kope, maiʻa, pepa, mamey a me ka awawa.

Hoʻohui nā zooque i ka lā me Iesū Kristo. Kuhihewa loa lākou a i ka wā e hina ai i ka honua e kuhi lākou no ka mea ʻo ka "mea nona ka ʻāina" makemake e lawe i ko lākou ʻuhane.

Hoʻohui ʻia ka manaʻo Karistiano o ka diabolō e ka Zoques i nā holoholona like ʻole e hoʻohālikelike i ka ʻuhane o ka ʻino.

Nā kuʻuna a me nā loina o nā zooque

Cuentan con una variada y vistosa gama de artesanías que incluye alfarería, cestería, marquetería, mueblería y otros objetos de madera.

Una de sus expresiones artísticas más hermosas es la danza de la pesca de las sardinas, originaria de la localidad tabasqueña de Tapijulapa.

El platillo icónico de los zoques es el putzatzé, un caldo espeso a base de vísceras de res, maíz y chiles, popular en las fiestas del Rosario, la Candelaria y Santa Teresa.

20. Chontales de Tabasco

Son un pueblo nativo tabasqueño formado por 80 mil indígenas de origen maya, que viven en los municipios de Nacajuca, Centla, Jalpa de Méndez, Macuspana y Centro.

Los mexicas llamaban “chontal” (“extranjero”) a todos los demás pueblos, por lo que el nombre de la etnia proviene del náhuatl.

Los chontales de Tabasco se autodenominan “hombres verdaderos” (“yoko yinikob”) y “mujeres verdaderas” (“yoko ixikob”). Su idioma (yokot’an) se traduce como “la lengua verdadera”, uno de la familia mayense perteneciente a la sub-familia de lenguas cholanas, de la que forman parte también el chol y el chortí.

Los chontales de Tabasco son firmes creyentes de los duendes, a los que llaman “yumkap”, que significa, “dueño de la tierra”, “diablillos” que cautivan especialmente a los niños a los que hacen perder el camino y extraviarse.

Tradiciones y costumbres de los chontales de Tabasco

Con la evangelización cristiana durante la conquista y la época colonial muchos pueblos prehispánicos americanos fusionaron sus deidades con las principales figuras del cristianismo.

Para los chontales, Ix Bolom es una diosa prehispánica que vive en el centro del océano ejerciendo como dueña de los espíritus y de los animales. Con el sincretismo religioso, Ix Bolom fue asociada a la Virgen María.

Los chontales son muy aficionados al pozol, original y refrescante bebida prehispánica a base de cacao y maíz.

El tambor y el sombrero chontal son dos de las artesanías más apreciadas de este pueblo indígena mexicano.

21. Popolucas

Los 63 mil indígenas popolucas mexicanos habitan en el Istmo de Tehuantepec, entre los estados de Veracruz y Oaxaca. El término “popoluca” es confuso e incluso, peyorativo, ya que fue aplicado por los aztecas de modo parecido a la palabra “bárbaro” en Europa en tiempos de griegos y romanos.

Los popolucas hablan una lengua mixe-zoqueana y al igual que los mixes, provienen de los olmecas. Aunque comparten el idioma, estos indígenas no manifiestan una particular identidad étnica.

Se distinguen dos dialectos, el popoluca de Texistepec, también llamado zoque de Texistepec y el popoluca de Sayula de Alemán y Oluta.

Obtienen el sustento de los animales domésticos y de la agricultura cultivando maíz, calabaza, frijol, jitomate, piña, camote, chayote, café y frutas.

Su religión es una mezcla de creencias ancestrales. Creen en espíritus dañinos que viven en sitios específicos y pueden causar la muerte. Los brujos y los curanderos forman parte de la cotidianidad.

Tradiciones y costumbres de los popolucas

La mujer da a luz acuclillada con la ayuda de su marido y la partera. Son severos con los niños de mal comportamiento castigándolos al hacerlos respirar el humo de chiles quemados.

Sus principales artesanías son cerámicas, tejidos de palmas, faldas de algodón, canastas y cunas colgantes.

Las mujeres visten típicamente una blusa de manta de cuello redondo o cuadrado y una falda de abrigo. Los hombres llevan pantalón y camisa de muselina. Calzan huaraches o van descalzos.

22. Chatinos

Los más de 60 mil indígenas chatinos de México habitan en el suroeste de Oaxaca, cerca de la costa. Son muy próximos a los zapotecas en cultura y lengua.

El chatino o cha’cña es una lengua zapotecana de la familia otomangue de la que se distinguen varios dialectos, entre estos, chatino de Zenzontepec, chatino de Tataltepec y chatino del este.

El pueblo chatino se dedica a la agricultura de manera autónoma o como trabajadores en las plantaciones de café y otros rubros.

La mayoría de las comunidades chatinas cuentan con servicios públicos, incluyendo institutos educativos bilingües.

Su organización política se basa en cargos civiles y religiosos. La máxima autoridad es un consejo de ancianos y creen en el Santo Padre Dios, la Santa Madre Tierra, la Santa Abuela, la Santa Madre Luna y en los dioses del viento; también en el agua, la lluvia, el fuego y la montaña.

Tradiciones y costumbres de los chatinos

Una de sus celebraciones más importantes es la del Día de Muertos, cuando y según sus creencias, las almas de los fallecidos retornan a la vida.

Caramelos, frutas, moles, tamales, velas, cráneos y esqueletos, forman parte de la variopinta gama de cosas utilizadas en la festividad.

En la vestimenta de la mujer predominan las blusas multicolores bordadas con adornos de ganchillo y las faldas largas. Las piezas de los hombres son principalmente de algodón blanco.

La danza y la música son artes importantes en la cultura y forman parte de sus ceremonias. Los instrumentos musicales tradicionales son flautas, tambores y cascabeles.

23. Amuzgos

Los amuzgos integran un grupo étnico de 58 mil indígenas que viven en la zona montañosa de Guerrero y Oaxaca.

“Amuzgo” quiere decir “lugar donde hay dulces” y la lengua del mismo nombre es de origen otomangue. Un alto porcentaje de indígenas habla solo la lengua nativa, el resto es bilingüe.

Viven de la pesca, agricultura de subsistencia y de la elaboración de artesanías como cerámicas, tejidos y bordados. Son conocidos por sus complejos diseños artesanales en los que representan figuras geométricas y animales pequeños.

Practican ritos precolombinos relacionados con la siembra, el éxito de la cosecha y la protección de ríos, montañas, cuevas y otras formaciones naturales.

Las casas en los pueblos suelen ser rectangulares con paredes de adobe, mientras que en las aldeas son circulares con paredes de barro y techos de palma.

En las paredes cuelgan los utensilios de cocina y las herramientas de trabajo. Las comunidades más rurales carecen de electricidad, agua potable y servicios de drenaje.

Tradiciones y costumbres de los amuzgos

Las expresiones musicales varían de un enclave a otro, destacando el sonecillo de tierra caliente, el fandango y el pan de jarabe.

Entre las danzas sobresalen los tlacololeros, los viejitos, los tecuanes, los manueles y los doce pares de Francia.

Las mujeres visten huipiles y faldas de percal decoradas con tiras de friso en colores brillantes y contrastantes, como turquesa sobre amarillo y rosa o verde sobre azul.

La base social de los amuzgos es la familia (nuclear y extendida). Es frecuente que la mano de la novia sea solicitada por un intermediario de prestigio. La edad usual de casamiento es de 17 y 15 años para varones y hembras, respetivamente.

24. Tojolabales

Hay unos 55 mil indígenas tojolabales en México que viven en Chiapas, cerca de la frontera con Guatemala. Su principal asentamiento es la ciudad de Comitán de Domínguez, donde constituyen la población mayoritaria.

Su lengua es mayense y “tojolabal” significa, “palabra que se escucha sin engaños” o “discurso recto”. Por tanto, los tojolabales se llaman a sí mismos “hombres de palabra recta”. Tienen varios discursos o maneras de comunicarse que incluyen el habla cotidiana, el silbido, el habla grande y la sagrada habla.

Su entorno natural es la Selva Lacandona que cuenta con fincas privadas en los valles fértiles, mientras que la mayoría de las aldeas indígenas se sitúan en áreas montañosas y rocosas de menor productividad agrícola. La escasez de tierras cultivables ha alimentado la conflictividad social en la zona.

Tradiciones y costumbres de los tojolabales

Uno de sus ritos fundamentales es el del equilibrio personal, en el que los individuos realizan un ceremonial privado con la ayuda de un hechicero para restaurar su armonía interior.

Tanto hombres como mujeres usan vestimentas de colores brillantes, aunque la ropa femenina es más vistosa y con mayor cantidad de accesorios.

La ropa occidental como las camisas con botones ya son frecuentes en la vestimenta, aunque muchos indígenas siguen rechazando el calzado y prefieren trabajar y andar descalzos.

La religión y las creencias son componentes importantes de la vida cotidiana de los tojolabales. Los hechiceros se especializan en dos campos: curación y brujería. Los curanderos prueban la sangre de la persona enferma para ver si la dolencia es una enfermedad corporal o un castigo de Dios.

25. Huicholes

Los huicholes o wixárikas son un pueblo nativo mexicano que habita en la Sierra Madre Occidental en el estado de Nayarit y áreas serranas de Jalisco, Zacatecas, San Luis Potosí y Durango.

El nombre “huichol” es la españolización de una voz náhuatl, mientras que el término “wixárika” es del idioma nativo que significa “la gente”.

El idioma de los huicholes, llamado “wixaritari”, pertenece al grupo de lenguas uto-aztecas y está emparentado con el grupo nahua o aztecoide.

La religiosidad tradicional de los huicholes incluye el uso del peyote, un cactus alucinógeno que crece en esa parte de la sierra.

Su religión es una mezcla de creencias animistas y nativistas, con fuerte arraigo precolombino y relativamente poca influencia del catolicismo.

Tienen 4 deidades mayores: el maíz, el ciervo, el águila y el peyote, a las que consideran descendientes del sol.

Su principal centro religioso es el monte Quemado (San Luis Potosí) dividido en dos lados, uno para los hombres y otro para las mujeres.

Tradiciones y costumbres de los huicholes

El arte huichol es uno de los más famosos de México, especialmente por sus bellos cuadros de estambre. Los diseños huicholes son de fama mundial y tienen significados tanto culturales como religiosos.

Las mujeres huicholes visten un traje típico sencillo con una blusa corta color amapola, enaguas (manto floreado que cubre la cabeza) y collares de chaquira. Los hombres usan pantalón y camisa de manta blanca con bordados de algodón, capa y sombrero de palma con bolas de estambre o adornos de chaquira.

26. Tepehuanes

Los tepehuanes o tepehuanos son uno de los muchos pueblos indígenas de México que en su religión mezclan el cristianismo con elementos nativos prehispánicos.

Hay 2 grandes ramas de esta etnia de 38 mil indígenas; los tepehuanes del norte, que viven en Chihuahua y los del sur, asentados en Durango, Jalisco y Nayarit. Ambos grupos hablan una lengua muy parecida perteneciente a la familia lingüística uto-azteca.

Los del norte siguen con más apego las tradiciones cristianas, mientras que en todas las comunidades las figuras católicas (Dios, Jesús, la Virgen y el santoral) se mezclan con otros entes divinos como el espíritu de la montaña, el dios del ciervo y la estrella de la mañana.

En los dos pueblos, el chamán ejerce la función de guía espiritual dirigiendo los ritos sagrados y las fiestas religiosas.

La dieta de los tepehuanes se basa en la caza, pesca y agricultura. Cazan venados, armadillos y conejos; pescan bagres, truchas de río y camarones; y cosechan frijoles, maíz, papas y jitomates. De los animales domésticos obtienen leche, queso y huevos.

Tradiciones y costumbres de los tepehuanes

Los tepehuanes del norte construyen sus casas con ayuda de toda la comunidad, recibiendo solo la comida y las bebidas. Las tesguinadas son habituales en estos trabajos grupales.

Los tepehuanes del sur celebran a principios de octubre el festival del elote tierno, una ceremonia no cristiana para agradecer el éxito de la cosecha.

Visten usualmente ropa comercial y el traje típico en ocasiones especiales. La vestimenta tradicional de la mujer consta de falda, blusa y mandil de satén en piezas muy coloridas y decoradas con encajes y listones. También llevan un rebozo negro y calzan huaraches.

Los hombres usan calzón y camisa manga larga de tela de manta, pañuelo atado al cuello, sombrero de palma de ala ancha y huaraches.

27. Triquis

El pueblo triqui vive en el noroeste de Oaxaca, formando un atípico enclave cultural de 29 mil indígenas en medio de un amplio territorio mixteco. Su lengua pertenece a la familia mixtecana, que a su vez forma parte de la gran familia lingüística otomangue.

Se conocen 4 dialectos triquis hablados en los 4 asentamientos principales (San Juan Copala, San Martín Itunyoso, San Andrés Chicahuaxtla y Santo Domingo del Estado).

Fueron evangelizados por los dominicos y son esencialmente católicos, aunque conservan tradiciones religiosas no cristianas como la veneración de la naturaleza, los astros y los fenómenos astronómicos.

Festejan a los santos católicos patronos que generalmente le dan nombre a las localidades, así como el Carnaval cuando exhiben sus danzas típicas.

Una fiesta pagana que está siendo rescatada en Santo Domingo del Estado es la del Dios Rayo, celebrada el 25 de abril en la Cueva del Rayo donde creen que vive la deidad.

Tradiciones y costumbres de los triquis

Uno de los principales símbolos de la cultura triqui son los huipiles rojos tejidos con gran destreza por las indígenas, actividad enseñada a las niñas desde corta edad. Otras artesanías son alfarería, sombreros, petates y tenates.

La pieza de vestir infaltable en la mujer triqui es su huipil rojo hecho en telar de cintura. La música triqui es ejecutada con guitarra y violín, aunque en San Juan Copala incorporan tambor y un instrumento de viento parecido a una flauta de pan.

28. Coras

Los coras son 25 mil indígenas mexicanos concentrados en el municipio El Nayar, al este de Nayarit, aunque también hay comunidades en Jalisco. Se autodenominan “nayeeri”, voz de la que proviene el nombre del estado. Hablan el idioma nayeri emparentado con el huichol y de forma lejana con el náhuatl.

Es común que entre sí se comuniquen en su lengua, aunque también emplean un dialecto formado por nayeri, español moderno y español antiguo. Su religión mezcla cristianismo con creencias prehispánicas. Tayau representa al sol, que a mediodía se sienta en una silla de oro a fumar su pipa, cuyo humo son las nubes.

Viven de la agricultura y de la crianza de animales. Los rubros más sembrados son maíz, frijol, melón, calabaza, sandía, cacahuate, caña de azúcar, pepino, jitomates, chiles y nabo mexicano (jícama). Crían vacas, ovejas, cabras, puercos, caballos, mulas y aves de corral.

Tradiciones y costumbres de los coras

Mantienen una relación estrecha con la naturaleza y consideran que su territorio, de cerca de 120 mil hectáreas, es sagrado. Varias de sus fiestas persiguen que los dioses, espíritus, animales y plantas, renazcan y renueven el ciclo vital.

Producen algunas artesanías como morrales de lana, fibras sintéticas y algodón, sombreros de yute y huaraches de cuero con suelas de neumáticos.

La vestimenta es muy sencilla. Las mujeres usan falda y blusa, mientras que los hombres visten calzón de manta, camisa, sombrero y huaraches.

29. Etnia Mam

Los mames son un pueblo indígena de origen maya que habita en Chiapas y Guatemala. En México, su población asciende a 24 mil indígenas que durante la época prehispánica formaron un señorío de límites y organización no precisada, que tuvo a Zaculeu, en el altiplano occidental de Guatemala, como capital.

Opusieron gran resistencia a los conquistadores españoles, aunque finalmente fueron sitiados y doblegados por Gonzalo de Alvarado. Hablan la lengua mam, de entronque maya, el tercero más usado actualmente entre los idiomas de familia maya, ya que es hablado por 500 mil indígenas guatemaltecos.

Su religión incluye elementos cristianos y creencias ancestrales. Celebran a sus santos católicos y realizan ceremonias como la de la lluvia.

La principal figura sacerdotal es el chiman (abuelo) que ejerce de intermediario entre la población seglar y el mundo sobrenatural. Son sacerdotes y adivinos, pero no brujos.

Tradiciones y costumbres de los mames

La mayor parte de la población activa trabaja en la crianza de animales domésticos y en la agricultura, sembrando y cosechando maíz, frijol, chilacayote y papas.

Otras ocupaciones importantes son los músicos marimbistas que animan el consumo de licor en los estancos, los mueleros (extractores de muelas), los rezadores y los castradores de animales.

Las mujeres visten una blusa llamada costurina o una camisa de manga corta. Los vestidos elegantes suelen ser de color amarillo con franjas rojas. El traje típico masculino es calzón de manta, camisa, faja y pañuelo rojo, sombrero de palma y huaraches.

30. Yaquis

Son indígenas de Sonora que se asentaron en las riberas del río Yaqui. Actualmente suman unos 23 mil que viven en su zona tradicional y formando colonias en las ciudades sonorenses.

La Matanza, Sarmiento y El Coloso, son asentamientos de la ciudad de Hermosillo conocidos como los “barrios yaquis”.

Hablan la lengua yaqui o yoem noki, de la familia uto-azteca, tan parecida al idioma mayo que tienen un 90 % de mutua inteligibilidad.

Sus escuelas primarias y secundarias son bilingües (yaqui/español). Crían ganado, pescan (especialmente en Puerto Lobos) y cultivan la tierra, principalmente trigo, soya, alfalfa, cártamo, hortalizas y forrajes.

Fueron evangelizados por los jesuitas y son esencialmente católicos, realizando sus ritos en latín. Su principal festividad religiosa es la Cuaresma en la que escenifican la Pasión de Cristo incluyendo a intérpretes que encarnan a Cristo, Poncio Pilatos, los fariseos y los romanos, representación con música de flautas y tambores.

Tradiciones y costumbres de los yaquis

Las danzas forman parte de las tradiciones más antiguas del pueblo yaqui. En la danza de la pascola tres hombres bailan con el torso descubierto mientras suenan unos cascarones de orugas secas sujetos a sus piernas. El baile es acompañado con música de arpa, violín e instrumentos de percusión.

La danza del venado es una representación de la cacería del animal acompañada con música de arpa y violín. La danza de pajkolas usualmente precede a la del venado y su música se ejecuta con tambor y una flauta típica yaqui.

Pueblos indígenas de México mapa

Características de los pueblos indígenas de México

En México hay 56 grupos étnicos que agrupan una población de aproximadamente 15 millones de indígenas.

La diversificación lingüística es una de las características más notorias de los amerindios mexicanos, distinguiéndose más de 100 lenguas, aunque este número varía con los criterios de clasificación utilizados.

Parte importante de esta población son los pueblos indígenas mayas, herederos de una de las civilizaciones nativas americanas más fascinantes.

Pueblos indígenas mexicanos

Pueblos indígenas definición: son los que presentan una identidad étnica basada en su origen, historia, lengua, cultura, instituciones y tradiciones. Pueden ser definidos como pueblos autóctonos que provienen de las sociedades originales de un país o territorio.

Pueblos indígenas de México pdf: el siguiente documento pdf, obra de Federico Navarrete Linares, editada por la Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas, contiene valiosa información sobre la historia y actualidad de los pueblos indígenas mexicanos.

Esperamos que te haya gustado este artículo sobre los pueblos indígenas de México. Te invitamos a compartirlo con tus amigas y amigos de las redes sociales.

Pin
Send
Share
Send

Video: Nā Aumākua (Mei 2024).